For fullt referat fra debatten, se Referat fra debatt om utenriksministerens redegjørelse om WTO-spørsmål, 17.6.03

Bjørn Jacobsen (SV) : Det er lett å vere einig i utanriksministerens innleiing i utgreiinga, at eit handelssystem skal bidra til « vekst, stabilitet og bærekraftig utvikling ». Det heiter til og med vidare at det skal vere « virkemiddelet mot vilkårlighet, proteksjonisme og den sterkestes rett » i verdshandelen. Dette er omgrep i innleiinga som det er veldig lett for SV å vere einig i.

       Men kva ligg det i dette? Det er det som er litt spennande, for ser vi på situasjonen i forhold til frihandel, ser vi at norske arbeidsplassar er trua, nettopp fordi det er fullt mogleg å føre norske råvarer frå norskekysten til Kina og føre dei tilbake igjen og selje dei på den europeiske marknaden, nettopp fordi vi har så låg energipris. Det viktigaste grunnlaget for den frihandelen som dei største liberalistane vil ha, er jo at energiprisen er så låg. Det er det som gjer det mogleg å kjøre så mykje frihandel, og då er det kanskje miljøet som lid aller mest.

       Dreg vi så til Kina, som Fiskeribladet har gjort, vil vi sjå at situasjonen der er slik at Fiskeribladet beskriv Kina-industrien som reint slaveri. Då snakkar vi om lønningar på 4-5 kr dagen, vi snakkar om sju arbeidsdagar i veka, om tolv timars arbeidsdag og om arbeidsstandardar som vi aldri ville ha stått ved i Noreg. Ein kan ikkje berre kjøre i gang med frihandel.

       Vi ser at det nesten ikkje skal vere arbeidsfolk igjen i Noreg, fordi vi flyttar ut arbeidsplass etter arbeidsplass. Dreg ein rundt og snakkar litt med næringskonsulentar i norske kommunar, listar dei opp ei mengd prosjekt der dei ikkje fekk støtte frå SND. I dei fleste tilfella kan ein seie til dei at dei kan leggje til eitt argument, at det ikkje var feil fylke, men feil land søknaden blei sendt frå. Hadde han blitt send frå eit anna land, hadde dei fått støtte via SND. Det er også ei form for subsidiering. Det er klart at Noreg har brukt dette som ein aktiv del av industripolitikken sin. Denne regjeringa brukar dette aktivt for å flytte ut arbeidsplassar.

       Ser vi på dette med eksportsubsidiar, som har blitt diskutert tidlegare i dag, er det klart at dei i størst mogleg grad bør bort. Men då må vi fjerne årsaka, som sjølvsagt er overproduksjon. Då må vi begynne å produsere matvarer på eit meir effektivt vis - eg skal ikkje bruke ordet økologisk. Eg har stilt landbruksministeren fleire spørsmål: Kunne f.eks dei som har dyr i Noreg, få beiterett? Det er faktisk slik i Noreg i dag at det ikkje alltid er dei som har dyr, som har beiterett. Denne regjeringa er meir oppteken av å skaffe store fritidseigedomar til ein del folk enn å gje dei som har dyr, beiterett, slik at vi kunne utnytte dei naturressursane som finst i Noreg. Vi har ikkje berre ein rett til å drive landet, vi har også ei plikt på oss til å utnytte dette landet. Den plikta ligg i å føre vidare ein arv som tidlegare generasjonar har gjeve oss, men også å leggje om landbruket slik at vi utnyttar dei ressursane vi har, og ikkje nødvendigvis produserer på importert kraftfôr, på kunstgjødsel som er laga på ein veldig energikrevjande måte. Denne politikken ventar vi enno på at Regjeringa skal klare å få til på nasjonalt nivå.

       Når vi har gjort Noreg til eit land der bønder tener rimeleg bra - som dei for så vidt gjer i dag òg, men dei er trua - og produksjonen foregår på rimeleg berekraftig nivå, kan vi sleppe laus og seie kven vi vil handle med. Men kvart enkelt land må ha ei grunnleggjande moglegheit til å verne sin eigen produksjon, anten det er for å skaffe befolkninga mat eller det er ut frå plikta til å take vare på dei naturgjevne ressursane som ligg der. Dette er gode verdikonservative ord - proteksjonisme, verne. Det burde i alle fall ikkje vere noko nytt for verdikonservative. Dette er ting vi har med oss som ein del av grunnlaget for politikken vår.

       Går vi f.eks til land i sør, som El Salvador, som eg besøkte i vinter, har nesten alle parti i partiprogrammet, faktisk ganske langt oppe, eit lite punkt som heiter « stopp innføring av kalvegodt ». Eg skal ikkje bruke ordet kalvegodt, men pulvermjølk. Det er ikkje berre i form av eksportsubsidiar ein får sendt ut overproduksjon frå eigen marknad, men mjølk kan sendast verda rundt som pulvermjølk. Dette ser salvadoranske politikarar. Det blir ingenting igjen for dei som skal prøve å drive ein liten mjølkeproduksjon i El Salvador. Dette er ikkje noko nytt. Dette er noko som bønder over heile verda opplever. Samtidig ser vi at det er ein samanheng mellom kva norske industriarbeidarar opplever, som truast med å miste jobbane sine, og kva industriarbeidarar elles i verda opplever. Denne samanhengen er viktigare enn at ein pressar fram WTO-forhandlingane så fort at desse såkalla irreversible endringane kjem i gang.

       Kva bør så utanriksministeren få med seg av anbefalingar om kva Noreg bør gjere på WTO-ministermøtet i Cancún i Mexico til hausten? Først og fremst den erfaringa som det har vore snakka om før i dag, om at frihandel hemmar utviklinga i dei fattigaste landa. Det begynner no å bli rimeleg godt dokumentert at rein frihandel - det at eit land slepp seg heilt laus og opnar opp - skapar meir fattigdom. Vi bør heller, med den store bistandsmoglegheita vi har, vere bekymra over at vi faktisk i enkelte tilfelle kan risikere at bistanden vår går med til å bøte på konsekvensane av auka frihandel. Det er rimeleg godt dokumentert frå fleire hald at dei fleste landa oppnår vekst ved å sleppe laus etter kvart som dei er i stand til det, og etter kvart som dei har fått bygd opp litt industri, akkurat som vi har gjort i Noreg. Telenor er no i stand til å vere ute på heile verdsmarknaden, men det var Noreg som bygde opp Televerket gjennom mange år. Denne utviklingsspiralen må også andre land, ikkje minst dei i sør, få moglegheit og tid på seg til å gå gjennom.

       WTO-avtalen byggjer nærmast på prinsippet om at det er lettare å få tilgjeving enn tillating. Prosessar blir kjørte og vedtak blir fatta utan noka særleg deltaking frå folk flest i dei ulike landa. Her bør Noreg fremje krav om at det skal vere moglegheit for fleksibilitet - moglegheit for å angre må vere til stades i avtalen, av omsyn både til kommande generasjonar og til enkeltlanda. Det finst ikkje noko meir udemokratisk enn ting som er irreversible. Vi skal hugse på at det er med forskjellige utgangspunkt dei ulike landa går inn i dette. Vi veit at enkelte land i sør kanskje ikkje eingong har råd til å ha forhandlarar eller ekspertar til stades. I Noreg har vi ressursar til tusen, mens mange andre land kanskje ikkje eingong har råd til å sende meir enn tre-fire rådgjevarar for i det heile å klare å følgje forhandlingane. Vi kan ikkje presse dette gjennom i det tempoet forhandlingane no føregår. Cancún-møtet må gje landa i sør og regjeringane der politisk handlingsrom til å utforme ein politikk som kan føre dei ut av fattigdommen. Det bør vi gje dei tid til. Så hurtig som utvidinga av dagsordenen og kva WTO skal omfatte, skjer no, får dei ikkje tid til å områ seg. Derfor er det no tid for å evaluere og tenkje seg om, meir enn å haste vidare med auka frihandel. Når vi diskuterer bistand her i huset, går det på sivilt samfunn og på folkestyre, og vi prøver så godt vi kan å leite etter gode ting som vi kan vere med og støtte opp om. Det skal vi også gjere på handelsområdet. Vi må ikkje lage handelsavtalar som dei som kjem etter oss, vil fordømme som eit dårleg globalt styresett, som Noreg har vore med og bidrege til.

[Neste innlegg av Bjørn Jacobsen]

Presidenten: Det blir replikkordskifte.

       Morten Høglund (FrP) : Jeg skal i denne replikken også prøve å besvare det spørsmålet fra representanten Bjørlo Lysbakken som glapp for meg i stad .

       Er ikke SV enig i at alle land ikke kan produsere alt? Hele ideen om handel ser ut til å være forsvunnet for SV. Det er klart at ut fra en sosialistisk, planøkonomisk tenkning er det kanskje logisk. Men det er slik at kolonilandene, etter at de ble frie fra f.eks. Storbritannia, startet å produsere alle slags varer. De lånte og fikk gjeld i massevis, i stedet for å importere det de ikke så lett kunne produsere selv. De fikk heller ikke eksportert, fordi handelshindringer stoppet det.

       Er det ikke en fordel at vi konsentrerer oss om det vi er gode på, og lar andre produsere det de er gode på? Slik sett kan vi alle tjene på det, og verden kan bli et bedre sted å bo. Det er noe av grunnlaget for vekst.

Bjørn Jacobsen (SV) : Handel er positivt, handel gjev vekst - ingen tvil om det! Slik har det alltid vore. I tillegg gjev handel massevis av personleg utbytte, kulturutbytte osv.

       Men tar ein f.eks eit felt der vi er store, der vi er gigantar, nemleg fisk, er det klart at eit av problema er marknadstilgangen. Men det største problemet innafor fiskeria no er kanskje overproduksjon. Dei er delvis subsidierte, også, men vi skal ikkje ta den lange historia. Den største utfordringa for norsk fiskeri og norsk fiskeindustri er faktisk å få til meir vidareforedling. Det er klart at Noreg skal vere leverandør av verdas beste mat frå dei store havområda våre, og det er klart at vi er heilt avhengige av at nokon vil kjøpe han, og vi skal kjøpe andre varer tilbake. Om eg har uttalt meg som om vi var imot handel, var det slett ikkje meininga. Men det er klart det skal vere handel som også er regulert. Vi kan ikkje la marknaden gjere det. Handel er altfor viktig til å bli overlaten til den frie marknaden.

[Neste innlegg av Bjørn Jacobsen]

Gunhild Øyangen (A) : Representanten Jacobsen er en varm forsvarer av proteksjonisme, i hvert fall framstod det slik i hans innlegg. Det innlegget lignet veldig lite på de innlegg jeg har hørt fra svært mange representanter fra utviklingsland.

       Nå er det slik at en del av disse utviklingslandene tar til orde for at de trenger sikkerhetsklausuler ved en friere handel med matvarer. Men et stort flertall er svært opptatt av at de må få bedre adgang til de rike landenes markeder. Er det slik at SV mener at utviklingslandene ikke forstår sitt eget beste i den saken, og at SV forstår mye bedre hva utviklingslandene tjener på? Finnes det overhodet noe element i norsk landbrukspolitikk, slik SV ser det, som kan være uheldig for utviklingsland, eller tar utviklingslandene fullstendig feil på punkt etter punkt når de kritiserer sider ved vår landbrukspolitikk?

Bjørn Jacobsen (SV) : Biff frå Botswana eller roser frå Kenya - eg kunne ha laga lista veldig lang - har eigentleg ingenting på den norske marknaden å gjere. Det store problemet er å få til handel mellom landa i sør, det er den handelen som vil utvikle seg såpass sakte og såpass forsiktig at det faktisk vil gje vekst i sør. Men eg tek absolutt til meg det Øyangen seier: Har vi i SV stelt oss på ein så høg pidestall at vi til og med veit betre enn utviklingslanda sjølve kva som er deira beste? Det er eg klar over er ei utfordring, men eg trur at på sikt vil u-landa vere tente med at vi i nord også held oppe ein landbruksproduksjon som er bygd på dei naturgjevne ressursane vi har, nettopp for å bevare samfunnet vårt, nettopp av omsyn til den multifunksjonelle delen av landbruket. Det er klart at etter kvart vil dei også få bygd det ut endå meir, og vil sjølvsagt, der det er naturleg, også kunne delta på verdsmarknaden med sine « cash crops », men det må vere på ein slik måte at inntektene faktisk går tilbake til folk som bur i landa. I mange tilfelle er det utanlandske selskap ...